آشنایی با جشن سیزده بدر: فلسفه، آداب و غذاهای سنتی آن - وبلاگ فروش

به گزارش وبلاگ فروش، سیزدهمین روز از فروردین ماه که افراد در کنار عزیزان شان در طبیعت جشن می گیرند، سیزده بدر نامیده می گردد. در تقویم های رسمی ایران، این روز به روز طبیعت شناخته می گردد و تعطیل رسمی است.

در این روز مردم به دامان طبیعت می روند، چراکه این باور در میان بسیاری مرسوم است که در روز سیزده بدر برای راندن نحسی از خانه باید به بیرون رفت و نحسی را در طبیعت به در کرد. از آداب و رسوم این جشن خانوادگی می توان به گره زدن سبزه برای رسیدن به آرزوها اشاره نمود.

جشن سیزده بدر به دلیل سابقه طولانی که دارد و تغییراتی که به مرور زمان در آیین ها و مراسم آن ایجاد شده است، احتیاج به آنالیز دقیق و موشکافانه دارد. در این راستا همراه ما باشید تا از معتبرترین اطلاعات موجود در این زمینه باخبر شوید.

باورهای رایج درباره سیزده بدر

در منابع مختلفی گفته شده است که ایرانیان باستان بر این باور بوده اند که عدد 13 نحس است. به همین خاطر سیزدهمین روز فروردین را در طبیعت به جشن و شادی می پرداختند تا به این شکل خود را از نحسی دور نمایند. ایرانیان معتقد بوده اند که در این روز نباید در خانه ماند، چراکه ممکن است دیوهایی که در خانه هستند به صاحب خانه و اعضای خانواده اش آسیب برسانند و نحوست آن دامن گیر صاحب خانه شود. به همین خاطر همه مردم از شهرها و روستاها خارج می شدند و به صحرا می رفتند تا این روز را در هوای آزاد و در زیر سقف آسمان بگذرانند. البته جالب است بدانید که هیچ منبع معتبری وجود ندارد که تائید کند مردمان نسل های پیشین از نحسی این روز سخن گفته باشند و احتمالاً در یکی دو سده اخیر این تفکر درباره سیزده بدر رایج شده است.

گروهی نیز معتقدند که سیزده بدر روزی بسیار خجسته و مبارک است و ایرانیان باستان پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی به یاد دوازده ماه سال، روز سیزده فروردین را که روز فرخنده ای است به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند.

چرا سیزده بدر نحس پنداشته می شود؟

یکی از دلایلی که باعث شده است تا تعدادی از مردم سیزده بدر را نحس بپندارند، نحس بودن عدد 13 است. دلیل محکمی مبنی بر نحس بودن این عدد و این روز نیست، اما به وجود آمدن این باور در میان ایرانیان ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد.

نحس بودن سیزده ماه قمری در بین اعراب: برخی بر این باورند که پس از ورود اسلام به ایران، به تبعیت از اعراب که سیزده تمام ماه های قمری را نحس می پندارند، در برداشتی نادرست به سیزده نوروز هم لقب روز نحس داده شده است.

نحوست عدد 13 در میان مسیحیان: برخی از محققان معتقدند که ارتباط و نزدیکی با مسیحیان در زمان صفویان باعث شد تا باور نحسی عدد سیزده به ایرانیان نیز انتقال پیدا کند.

جشن سیزده بدر: فلسفه، آداب و غذاهای سنتی سیزده به در

نحوست عدد سیزده در میان مسیحیان نیز از داستان یکی از دوازده حواری عیسی مسیح به نام یهودای اسخر یوطی نشات می گیرد. او نقشه ای طراحی می نماید تا مسیح را تسلیم مخالفانش کند. در این نقشه قرار بود که یهودای اسخر یوطی با مسیح وارد مجلسی شود و روی او را ببوسد تا دشمنان مسیح واقعی را تشخیص دهند. در این جریان حضرت مسیح دستگیر شد و به صلیب آویخته شد.

ازآنجایی که با پیوستن یهودای اسخر یوطی به مسیح و یازده شاگرد دیگرش، شمار آنان به سیزده نفر رسید، عدد 13 نزد مسیحیان به نحوست شناخته می شود.

عدد 13 در ریاضیات: نشانه دیگری که از نحس بودن عدد سیزده در فرهنگ ایرانی وجود دارد، خاصیت بخش ناپذیری این عدد است. برخی به همین خاطر این عدد را نحس و شوم می دانند.

فلسفه جشن سیزده بدر در ایران باستان

سیزده بدر در سنت ایرانیان باستان جشنی به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشک سالی اپوش است. در ایران باستان مردم پس از برگزاری مراسم نوروزی، سیزدهمین روز که به ایزد باران تعلق دارد و با تیر یا تشتر نام گذاری شده است را به دشت و صحرا می رفتند و به شادی و پای کوبی می پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می کردند. دعا و نیایش برای بارش باران در باور پیشینیان پیش از آشو زرتشت برای این بوده است که ایزد باران در سال تازه بر اپوش پیروز شود.

ایرانیان در جشن سیزده بدر از خانه به دشت و دمن می رفتند تا از پدیده ها و شگفتی های فصل بهار که زندگانی آدم به آن ها پیوند خورده است، تماشا نموده و آن ها را گرامی بدارند.

جالب است بدانید این که مردم دوازده روز یک سال را جشن می گیرند و روز سیزده به دشت و صحرا می روند و در طبیعت روز را به شادی می گذرانند، ریشه در باورهای کهن ایرانیان دارد. در اسطوره های ایران باستان، عمر دنیا دوازده هزار سال است و پس از آن دوره دنیا هستی به خاتمه رسیده و نبرد با تیرگی و اهریمن نیز به سر می رسد. از آن پس دنیا مادی دیگر وجود نداشته و انسان به جایگاه همیشگی خود بازمی شود. سیزدهمین روز سال تازه را می توان روز رهایی انسان از دنیا مادی و روز بازگشت به دنیا مینو دانست. به همین خاطر است که مردم 12 روز اولیه سال را نمادی از عمر دوازده هزار ساله دنیا در نظر می گیرند و روز سیزده فرودین را به نشانه رهایی از دنیا مادی، بلیط هواپیما چارتر را خریداری می نمایند و به طبیعت زیبای شهرهای مختلف کشورمان می روند و آن روز را با شادمانی و سرخوشی می گذرانند.

در این روز مردم سبزه سفره نوروزشان را به آب های روان می سپارند و آرزو می نمایند که سالی پربرکت داشته باشند.

تاریخچه جشن سیزده بدر

سیزده بدر از گذشته دور تا به امروز جزء آیین و رسومات مهم ایرانیان بوده و درباره تشخیص زمان دقیق به وجود آمدن این رسم ابهاماتی وجود دارد که در ادامه به این مورد به صورت کامل پرداخته ایم.

سیزده بدر در ایران باستان: سیزدهمین روز هر ماه، در سال نمای زرتشتی به روز تیر ایزد شناخته می شود. تیر یا تیشتر، ایزد باران و بعلاوه نگهبان ستوران است و به خواست باران می بارد. ایرانیان باستان هنگام خشک سالی و در روز سیزده هر ماه آیین ویژه ای برگزار می کردند و برای پیروزی تیر ایزد بر دیو خشک سالی به طبیعت می رفتند و دعای مخصوص بارش باران یا همان تیریشت می خواندند.

سیزده بدر در دوره ساسانیان: در کتب و منابع مختلف این طور آمده است که در دوره ساسانیان، آیین برگزاری سیزده بدر از تاریخ 13 فروردین ماه در دربار پادشاهی شروع می شده است و این جشن در تاریخ 18 فروردین ماه به اتمام می رسیده است. این آیین به صورت گردش و سرگرمی در باغ و بوستان به همراه خواندن آواز و سرود بوده است.

در دوران ساسانیان زمانی که هنوز در بیرون از خانه سبزه ای رشد ننموده بود، مردم انواع سبزی ها را می کاشتند و معتقد بودند سبزه زودتر سبز می کنیم تا سبزی بیاید. کاشتن انواع سبزی ها به این خاطر بود که هر کدام شان بهتر رشد کرد، در آن سال در زمین همان گیاه را بکارند. در آثارالباقیه ذکر شده است که سیاوش یا خدای نباتی وقتی که می میرد سبزه سبز می شود و رویاندن دوباره سبزه برای آن بوده است که سیاوش دوباره زنده شود و وقتی دوباره زنده شد، سبزه توی آب می انداختند که مظهر مادر یا همسر ایزد نباتی بود که باعث مرگ او شده بود.

البته دیدگاه دیگری نیز هست که می گوید، در معماری خانه های قدیمی هر اتاق مظهر زمین و سقف خانه نماد آسمان است. به همین خاطر است که خانه های قدیمی طاق های گنبدی داشته اند و معمولاً بالای آن به صورت هلال و پایینش مسطح بوده است. معماری خانه های قدیمی به نوعی مظهر زمین و آسمان بوده و به همین خاطر در خانه خود سبزی می کاشتند.

سیزده بدر دوران قاجار: در دوره قاجار مردم در روز 13 فروردین ماه در مکان های عمومی به شادی می پرداختند و حتی بانوان می توانستند بدون روی بند در خیابان حضور پیدا نمایند.

یکی دیگر از منابع تاریخی، این گونه گفته است که در روز سیزده فروردین ماه خانواده ها با سماور و بقچه های خوراکی خود به بیرون از شهر می رفتند. از معمول ترین خوراکی هایی که در این روز مردم می خوردند، می توان به کاهو با سکنجبین اشاره نمود. خانواده هایی که وضع مالی بهتری داشتند در کنار غذای اصلی، آش رشته نیز درست می کردند.

سیزده بدر به چه معناست؟

همان طور که اشاره نمودیم، در میان بسیاری از مردم باور بر این است که واژه سیزده بدر به معنای در کردن نحسی سیزده است. اما با نگاهی به لغت نامه های معتبر فارسی متوجه می شویم که واژه در به عنوان مخفف دره و دشت استفاده می شود. البته یکی دیگر از معانی واژه در، طرف و سوی نیز هست.

در نهایت، می توان نتیجه گرفت که واژه سیزده بدر به معنای بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن در روز سیزده است.

سیزده فروردین به نوعی شروع نیمسال دو زراعی است و مردمان ایرانی برای نیایش ایزد باران آور و نویدبخش سال نیک به کشتزارها و مزارع خود می رفتند و در زمین های سرسبز و انبوه از گل و گیاهان صحرایی به شادی و ترانه سرایی می پرداختند. بعلاوه در این روز سبزه های صحرایی را جمع آوری نموده و از پختن آش و خوراکی های ویژه غافل نمی شدند.

بخشی دیگر از آیین های سیزده بدر هم به باورهایی مربوط می شود که به نوعی با تقدیر و سرنوشت در ارتباط هستند. برای مثال می توان به فال گیری، گره زدن سبزه، بخت گشایی و نمونه های دیگر اشاره نمود.

بازی های گروهی، ترانه ها و پایکوبی های دسته جمعی، جمع آوری گیاهان صحرایی، بادبادک بازی، سوارکاری، نمایش های شاد و آب بازی بخشی از مراسم سیزده بدر در ایران باستان بوده اند که ریشه در باورها و فرهنگ اساطیری دارند.

جالب است بدانید که سیزده فروردین، روز رسمی طلب باران، برای همه سرزمین های ایران بوده است و به خوردن غذای در دشت و صحرا به صورت همگانی نیز در اوستا اشاره شده است.

آداب و رسوم سیزده بدر

در گذشته ایرانیان باستان در روز سیزده فروردین که بعد ها روز طبیعت نام گرفت، به جشن و نشاط می پرداختند و با این کار نحسی را از خود و خانواده شان دور می کردند و برای شروع سال تازه آماده می شدند.

سیزده بدر از همان ابتدا دارای آداب و رسومی بوده است که به مرور برخی از آن ها کمرنگ شده اند، اما برخی از این آداب و رسوم نیز همچنان پابرجا هستند. از جمله آداب جشن سیزده بدر می توان به سبزه گره زدن یا آب دادن سبزه اشاره نمود. اغلب دختران و پسران جوان که دم بخت بودند این کار را برای بازگشایی بخت خود انجام می دادند. البته گره زدن سبزه تنها مربوط به پسران و دختران دم بخت نیست و همه افراد می توانند آرزویی در دل نمایند و سبزه گره بزنند، با این اعتقاد که بعد از باز شدن گره مسائل شان حل خواهد شد.

در ادامه به صورت کامل به آنالیز آداب و رسوم جشن سیزده بدر می پردازیم.

بازی های رایج در سیزده بدر: در این روز اغلب افراد بعد از صرف یک غذای خوشمزه و استراحت در طبیعت، به بازی کردن مشغول می شوند. چراکه این روز آخرین روز تعطیل در ایام نوروز است و باید از لحظه به لحظه آن استفاده کرد. هر شهر بازی مخصوص به خودش را دارد، اما از جمله بازی های شناخته شده و مناسب برای سیزده بدر می توان به بازی وسطی، هفت سنگ و زوو اشاره نمود. چراکه این بازی ها به صورت دسته جمعی انجام می شوند و پرتحرک هستند.

بازی کردن در روز طبیعت آن هم به صورت جمعی باعث ایجاد شادی و نشاط می شود که بخش مهمی از برنامه های این روز به شمار میرود. درست است که امروزه، دوچرخه سواری و توپ بازی جای کشتی های دو نفره و چوب بازی و بسیاری دیگر از بازی ها قدیمی را گرفته اما هنوز هم اگر با خرید بلیط هواپیما لحظه آخری به استان هایی مانند آذربایجان غربی، شیراز و کردستان سفر کنید، تماشاگر بازی های محلی سیزده بدر مردمان این منطقه در دشتی بزرگ خواهید بود.

گره زدن سبزه در سیزده بدر: از گذشته تا به حال، ایرانیان یک هفته مانده به نوروز، گندم، جو یا عدس در آب سبز می کردند و سبزه را در ظرفی گذاشته و تا روز سیزده فروردین نگه می داشتند. برخی نیز تخم شاهی یا تره تیزک را که خیلی زود رشد می کرد، روی پارچه ای سبز نموده و پارچه را دور کوزه یا هر ظرف دیگری می کشیدند.

یکی از آداب و رسوم قدیمی سیزده بدر سبزه گره زدن است. فلسفه سبزه گره زدن به یک افسانه زرتشتی مربوط است که در بالا به صورت کامل به آن اشاره شد. این رسم در بین ایرانیان باستان به مرور رواج پیدا می نماید و بسیاری بر این باورند که جوانان برای بازگشایی بخت خود باید در این روز سبزه گره بزنند. باوری قدیمی در میان ایرانیان وجود دارد که در این روز باید به نیت خاصی سبزه ای را گره زد تا آرزوی تان برآورده شود. مردم بر این باورند که با باز شدن گره سبزه به آرزوی خود خواهند رسید و مسائل شان حل می شود.

به آب دادن سبزه در روز طبیعت: سبزه به آب دادن هم از آئین های روز سیزده فروردین است و پیشینه کهنی دارد. بسیاری از تاریخدان ها بر این باورند که به آب دادن سبزه های تازه نوروزی به آب روان جویبارها، نوعی پیشکش به ایزد آب آناهیتا و ایزد باران تیر است. ایرانیان باستان بر این باور بوده اند که گیاهی که خود این خدایان پرورانده اند باید به خود آن ها باز شود تا برکت و باروری در سال تازه پدیدار شود. آب و سبزه هر دو نشانه های روزی، شکفتگی و شادابی هستند و پیوند سبزه با آب، اتفاقی همایون است.

در میان ایرانیان باستان این باور رواج داشت که آناهیتا خدای آب ها است و دانه ها را بارور می نماید و به همین خاطر باید سبزه را به منبع و ذاتش برگرداند. سبزه همان دانه های بارور شده است و نماد سرسبزی در طول سال است. در این روز ایرانیان باستان این دانه های بارور و سرسبز را به آناهیتا برمی گردانند تا منتظر سرسبزی بیش تر باشند.

آب روان حکایت از زندگی و پویایی دارد و بدون شک با ویژگی های اساطیری آب راکد تفاوت دارد. به همین خاطر سبزه را باید در آب روان انداخت که زندگی بخش است. می توان نتیجه گرفت، این که چرا سبزه را به آب می اندازند به این موضوع بازمی شود که امور موجود در فکر نیاکان ما جنبه اساطیری و رمزی به خود می گرفته و در رفتارهای بیرونی بازتاب پیدا می نموده است و این باورها همچنان در میان مردم رایج است.

بعلاوه در گذشته، عده ای از مردم بر این باور بودند که سبزه ای که بر روی سفره هفت سین قرار گرفته است انرژی های منفی محیط اطراف را به خود جذب می نماید و به همین خاطر باید در روز سیزده بدر، آن را در آبی جاری رها کرد که نشانه پاکی و زلالی است.

سنگ به آب انداختن در سیزده بدر: انداختن سنگ در آب روان در بین مردمان شمال ایران بیشتر رایج است. به این شکل که علاوه بر این که سبزه را به آب می اندازند، به نشانه روز سیزده بدر یک سنگ هم در آب رودخانه رها می نمایند. جالب است بدانید هر سنگی که در آب می اندازند به نشانه یک آرزو است. در منطقه ها کردنشین ایران نیز مردم سیزده سنگ را به پشت سرشان می اندازند. افرادی که این کار را انجام می دهند اعتقاد دارند که این کار باعث دوری بلا از انسان می شود.

برپایی پیک نیک: در سیزده فروردین هر سال، مردم بار و بندیل می بستند و سیزده بدر با سماورهای کوچک و بقچه هایی که پر از خوراکی بود به دشت و صحرا می رفتند. در گذشته، دسته های آوازخوان و تارزن، میمون بازها و خرس بازها، حاجی فیروزها و گروه های دیگر مردم را به پای بساط خود می کشاندند و با گرفتن ده شاهی یا پنج شاهی آن ها را سرگرم می کردند. به همین خاطر بوده است که مردم روز پیش از سیزده بدر آرزو می کردند که هوا آفتابی و گرم باشد. در برخی از منطقه ها ایران برای اینکه سیزده بدر هوا مطبوع و آفتابی باشد، مردم کارهای خرافی انجام می دادند که یکی از آن ها سرمه کشیدن چشم خروس خانه بوده است.

در حال حاضر، قبل از فرارسیدن سیزده بدر مردم به فکر انتخاب محلی مناسب برای گذراندن این روز و برپایی پیک نیک هستند. برخی از افراد پارک ها را انتخاب می نمایند، برخی دیگر با تهیه بلیط قطار به مواهب طبیعی شهرهای اطراف می روند و برخی هم در خانه یا باغ گرد هم می آیند تا این روز را در کنار یکدیگر جشن بگیرند. در این روز معمولاً چند خانواده با هم برنامه ریزی می نمایند تا سیزده بدر را در کنار یکدیگر بگذرانند و لذت بیشتری از این جشن باستانی ببرند.

غذاهای سنتی در جشن سیزده بدر

در بخش های مختلف از کشورمان، سیزده بدر رنگ و بوی خاصی دارد. در این روز اقوام مختلف، غذاهای خاص خودشان را درست می نماید، لباس مخصوص ایل خود را به تن دارند و پایکوبی و آوازهایی به پا می نماید که برای بقیه مردم ناآشنا است.

البته در حال حاضر در سیزده بدر به پا کردن بساط آتش و زغال و درست کردن جوجه کباب، رایج شده است و مخصوص به یک شهر یا استان نیست. البته در کنار این نوع غذا، یک سری غذاهای سنتی سیزده بدر هم وجود دارد که اغلب مادربزرگ ها در دل طبیعت روی آتش می پزند.

یکی از غذاهای سنتی مخصوص سیزده بدر که در خیلی از شهرهای ایران رایج است، آش رشته است. آش رشته از غذاهای سنتی کشورمان است که بیشتر با سبزیجات و حبوبات آماده می شود و به خاطر رنگ و بویی که دارد، یادآور نعمت های طبیعت است.

اگر در تعطیلات عید و سیزده بدر با خرید بلیط هواپیما تبریز به سمت آذربایجان سفر کنید، مشاهده خواهید کرد که کوفته تبریزی هم یکی از غذاهای سنتی اهالی این منطقه برای این روز است. مرسوم است که جوان ترها در تهیه و طبخ کوفته تبریزی به بزرگ ترها یاری می نمایند. کوفته ها از شب قبل آماده می شوند و بعد از سرد شدن، در یخچال نگه داری می شوند.

دمی باقلا و دمی بلغور هم از خوردنی های تهرانی ها در روز سیزده بدر به شمار می آید. از آیین سیزده بدر شمالی ها نیز می توان گفت که انواع حلواها را در سفره خود جای می دهند و برخی نیز در سفره سیزده بدر خود از سمنو نیز استفاده می نمایند. در برخی از استان ها مانند بروجرد و فارس نیز مردم در سیزده بدر تخم مرغ پخته شده و سیزده گردو همراه خود می برند و ناهار، پلو با تخم مرغ و گردو می خورند.

سفرمارکت